شب ادراری ،عبارت است از عدم کنترل ادرار در حین خواب.شیوع شب ادراری در کودکان بیشتر است و در واقع مرحله ای از روند تکاملی کودک محسوب می شود.
شب ادراری در پسرها شیوع بیشتری دارد. شب ادراری قبل از سن ۶-۷ سالگی نگران کننده نیست. شب ادراری در ۱۵ درصد کودکان ۵ ساله دیده میشود و در سنین ۸-۱۱ کمتر از ۵ درصد کودکان همچنان شب ادراری دارند .پس از ۵ سالگی به طور متوسط هر سال ۱۵ درصد کودکان مبتلا به شب ادراری ،خود به خود مشکلشان برطرف می شود و فقط ۱ درصد بیماران همچنان در بزرگسالی نیز شب ادراری خواهند داشت.
قبل از ۵ سالگی شب ادراری طبیعی تلقی می شود .لازم به ذکر است که شب ادراری ،ثانویه به یک مشکل هوشی یا رفتاری نیست ،ولی ممکن است در کودک به علت ترس از تنبیه و سرزنش از سوی دیگران موجب اضطراب شود .
شب ادرای به دو دسته عمده اولیه و ثانویه طبقه بندی می شود .در شب ادراری اولیه،کودک هیچ گاه خشک نبوده است و این عادت را از زمان شیر خواری داشته است :اما در نوع ثانویه ،کودک دوره ای از خیس نکردن به مدت حداقل ۶ ماه را تجربه کرده است ولی مجدداشب ادراری را تجربه کرده است.
شب ادرای اولیه به نوبه خود به دو دسته تقسیم می شود مواردی که فقط شب ها کودک رختخواب خود را خیس می کنند و عده ای که در طول روز علائمی نظیر (تکرر ادراری ،فوریت ،یا خیس کردن در طول روز ) دارند.
شب ادراری اولیه اغلب ناشی از تاخیر تکاملی است.در صورت تداوم شب ادراری پس از سن ۸-۱۰ سالگی کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روحی کودک را تهدید می کند.
در اکثر موارد شب ادراری ناشی از تاخبر تکامل مکانیسم کنترل مثانه است که با زمینه ژنتیکی کودک ارتباط دارد .
این کودکان از نظر جسمی و روانی سالم هستند .در صورتی که یکی از والدین سابقه شب ادراری در کودکی داشته باشد:احتمال بروز شب ادراری در فرزند خانواده ۴۳ درصد است.در صورتی که پدرو مادر هر دو این سابقه را داشته باشند،این احتمال به ۷۷ درصد می رسد .در موارد دو قلویی تک تخمی در صورت ابتلای یک کودک ،دومی نیز مبتلا می شود .
مشکل در بیدار شدن و اختلال خواب در کودکان نیز ممکن است عامل شب ادراری باشد.انسداد راه هوایی و خرخر کردن از جمله دیگر علل شب ادراری ذکر شده است.استرس شدید ،نظیر تولد فرزند جدید ،تنها خوابیدن،مدرسه یا خانه جدید،بحران خانوادگی ،تکامل کند تر سیستم عصبی مرکزی نسبت به کودکان هم سن و سال،عوامل هورمونی نظیر کمبود تولید هورمون ضد ادراری در شب و دیابت به علت افزایش حجم ادرارموجب شب ادراری می شوند .
در مورد عفونت های ادراری ،به دلیل تحریک مثانه کودک مستعد شب ادراری است.اگر ظرفیت عملکردی مثانه کم باشد،یا کودک از ضایعات نخاعی رنج ببرد ،احتمال ابتلا به شب ادراری وجود دارد.مصرف مواد محرک مثانه نظیر شکلات ،نوشابه کوکاکولا،چای و نیز اختلالات ساختاری نظیر حالب نا بجا از دیگر علل مطرح هستند .
شب ادراری به صورت غیر ارادی در خواب رخ می دهد .شب ادراری زمانی مطرح است که حداقل هفته ای دو بار و به مدت ۳ ماه رخ می دهد .اگر شب ادرای پس از ۶-۷ سالگی ادامه یابد همراه با عفونت ادرای ،مشکلاتی نظیر یبوست و بی اختیاری مدفوع باشد،شب ادراری پس از یک دوره عدم خیس کردن دوباره شروع شده باشد (شب ادرای ثانویه )،شب ادراری همراه با تشنگی غیر معمول ،درد یا سوزش هنگام ادرار کردن ،جریان ادرار ضعیف ادرار به رنگ صورتی یا خرخر کردن در خواب باشد نیازمند بررسی کامل است.
باید شرح حال و معاینه جامع به عمل می آید تا علل مسبب شب ادراری ،در کودکانی که مشکل جدی زمینه ای دارند مشخص شوند .عفونت های ادراری ،اختلالات ساختاری نظیر دریچه مجرای خلفی در پسرها و جالب نابجا در دخترها ،مثانه عصبی و ضایعات نخاعی حتما باید کنار گذاشته شوند.
به علاوه یبوست مزمن و بی اختیاری مدفوع می تواند با شب ادراری تظاهر کند .در شرح حال باید به مواردی نظیر مشکلات تکاملی ،رفتاری،احساسی،خانوادگی توجه کرد آزمایش کامل ادرار از نظر بررسی عفونت ،وجود خون در ادرار ،وزن مخصوص ادرار وقند لازم است.سونوگرافی جهت ارزیابی سیستم ادراری و سلامت آن کار برد دارد .عکس ساده شکم جهت بررسی ستون فقرات و یبوست درخواست می شود .گاه جهت ارزیابی کامل ستون فقرات نیاز به ام آر آی نخاع ،به ویژه در موارد شب ادراری ثانویه است.
شب ادراری و درمان ها
در وهله اول باید کودک از نظر بیماری های زمینه ای بررسی شود .در اکثر کودکان شب ادراری اولیه با رشد ،بدون درمان برطرف می شود.به والدین تذکر دهید که تنبیه کودک موجب درمان شب ادراری نمی شود .کنترل ادرار شبانه یک روند تکاملی است .در مواردی که سابقه شب ادراری در والدین مثبت است :مشکل کودک در حدود همان سنی خوب می شود که در والدین نیز برطرف شده است.
دو نوع درمان برای شب ادراری وجود دارد :
۱-رفتار درمانی
۲- درمان دارویی
رفتاردرمانی به کودک کمک می کند شب جای خود را خیس نکند و اولین اقدام است .رفتار درمانی در بیش از ۷۵درصد موارد موثر است .
محدودیت مایعات از دو ساعت قبل از خواب ،یکی از این گزینه هاست.توجه داشته باشید که کودک در بقیه ساعات روز به میزان کافی مایعات مصرف کند .از ۷ صبح تا ظهر ۴۰ درصد و از ظهر تا ۵ عصر ۴۰ درصد و از ۵ عصر به بعد ۲۰ درصد آب مورد نیاز است .
ادرار کردن درست قبل از خوابیدن و یک ساعت قبل از آن در کنترل شب ادراری کارآمد است .
بهتر است دسترسی کودک به توالت در شب به سهولت باشد .اگر کودک از تاریکی می ترسد تا وقتی که خوابش ببرد در اتاقش حضور داشته باشند.
زنگ های خیس کردن رختخواب اغلب برای درمان شب ادراری توصیه می شوند ،به خصوص برای کودکانی که سن بالاتر و انگیزه زیادی برای خشک شدن دارند .انواع مختلفی از زنگ وجود دارد .این زنگ ها معمولا شامل یک حسگر رطوبت هستند که به شلوار کودک و نزدیک باسن او متصل می شود ویک زنگ که در نزدیکی کودک قرار می گیرد.اولین قطره ها ی ادرار باعث به صدا در آمدن زنگ و در نتیجه بیدار شدن کودک و توقف ادرار می شوند .در این هنگام کودک زنگ را خاموش می کند و به توالت می رود .میزان عود شب ادراری به دنبال تکمیل دوره زنگ ادراری ،۵-۱۰ روز است .
یکی دیگر از روش های درمانی غیر دارویی ،تشویق مثبت است.در این روش تقویمی به کودک داده می شود و به ازای هر شب خشک بودن یک استیکر در آن چسبانده می شود .
با جمع شدن تعداد مشخصی استیکر کودک جایزه خواهد گرفت و به این ترتیب انگیزه بیشتری خواهد داشت .این روش در حدود ۲۰ درصد کودکان موثر است ،هرچند مشکل در برخی از آن ها مجددا عود می کند .
تمرین های کششی مثانه که از سوی برخی متخصصان پیشنهاد می شوند .
به عنوان مثال از کودک خواسته می شود که بعد از احساس اولیه نیاز به دفع ادرار ،آن را تا چند دقیقه نگه دارد.این کار از نظر تئوری در کودکانی که ظرفیت مثانه آن ها کم است می تواند کمک کننده باشد ،هرچند در عمل چندان نتیجه بخش نیست.
اقدام دیگر:حذف مواد محرک مثانه ،نظیر نوشابه های گازدار ،نوشیدنی های انرژی زا ،ادویه (فلفل و غذاهای حاوی ان )،شکلات،کاکائو،آب مرکبات ،آناناس،سس گوجه فرنگی:از رژیم غذایی،به ویژه از ساعت ۳ ظهر به بعد است .
راهکار نهایی برای غلبه بر شب ادراری ،دارو درمانی است .چندین دارو از جمله دسموپرسین برای درمان بی اختیاری ادرار تجویز می شوند.
دسمو پرسین یا هورون ضد ادرار: پر مصرف ترین دارو در بی اختیاری ادرار است .این هورمون به طور طبیعی نیز در بدن ترشح می شود و به حفظ آب بدن و کاهش ادرار کمک می کند .از آنجا که بی اختیاری ادرار یک بیماری تکاملی است که با گذر زمان بهبود می یابد،سود و زیان استفاده از این داروها قبل از تجویزشان باید به دقت در نظر گرفته شود .این داروها به ویژه در درمان کوتاه مدت کاربرد دارند.
در صورتی دارو تجویز می شود که سن کودک بالاتر از ۷ سال بوده و به رفتار درمانی پاسخ نداده باشد.اوکسی بو تینین ودتروزیتول از دسته داروهای آنتی کولینرژیک بوده و شایع ترین عارضه آنها یبوست است .این داروها عضلات مثانه را شل کرده،نیاز به ادرار کردن در زمان خواب را تقلیل می دهند .اوکسی بوتینین به صورت قرص۵ میلی گرمی است که نصف یا کامل قبل از خواب داده می شود .
دسمو پرسین به دو شکل اسپری بینی و قرص موجود است.اسپری بینی آنگاهی موجب سردرد و تحریک بینی می شود اسپری بینی در کودکان توسط سازمان غذا و داروی آمریکا دیگر توصیه نمی شود،زیرا کاربرد آن به علت کاهش شدید سدیم خون ،خطر تشنج را به همراه دارد .قرص دسموپرسین ،با دوز ۱۲۰میکروگرم تجویز می شود .
این دارو در زمان خواب میل می شود و در موارد مقاوم یکی دو ساعت قبل از خواب تجویز می شود .پاسخ به درمان ۴ هفته پس از شروع درمان ارزیابی می شود و در صورت پاسخ دهی نسبی تا ۳ ماه ادامه می یابد .در صورت عدم پاسخ دهی به دسموپرسین ،همراه با یک داروی آنتی کولینرژیک در زمان خواب تجویز می شود .میزان پاسخ دهی ۶۰ تا ۷۰ درصد است و پس از چند روز رخ می دهد .در صورتی که در زمان تجویز دسمو پرسین محدودیت مصرف مایعات داده نشود ،خطر مسمومیت با اب وجود دارد .که علائم آن شامل سردرد ،تهوع و استفراغ است.امروزه کمتر از داروی ایمی پرامین در درمان شب ادراری کودکان استفاد می شود و از سازمان بهداشت جهانی جهت درمان شب ادراری توصیه نشده است .
مقاله برگ بر گرفته از فصلنامه بهداشت می باشد.